Müeyyide(Yaptırım) Kavramı Ve Müeyyide(Yaptırım) Türleri Nelerdir?

Yaptırım diğer bir adı ile müeyyide günlük hayatta toplumsal hayatı düzeni sağlayan ilgili hukuki kuralları uyulmaması durumunda gelişen tepkidir.

Genel olarak düşünüldüğünde hukuki kurallara uyulmaması yada olay neticesinde aykırı bir durum söz konusu olduğunda uygulanan yaptırımların tümü müeyyide olarak adlandırılır. İlgili yaptırımlar hukuk kuralları çerçevesinde devlet tarafından uygulanır.

Bu yaptırımlar maddi müeyyide ve maddi manevi müeyyide olarak ikiye ayrılır. Maddi ve manevi yaptığım türlerine ilişkin detaylar aşağıda ki başlıklarda daha detaylı şekilde anlatılmaktadır. 

Yaptırım Türleri Nelerdir?

Hukuk kurallarının ihlali sonucunda maddeye yaptırımlar beşe ayrılır. Bunlar aşağıda maddeler halinde yer alır. Hukukta yaptırım türleri olarak bilinen hususlar aşağıda detaylı şekilde incelemek mümkündür.

●       Ceza

●       Cebri icra

●       Hükümsüzlük

●       Tazminat 

●       İptal

Devlet tarafından uygulanan hukuk kurallarına uyulmaması sonucunda kamu gücünü ifade eden maddi müeyyide kavramının ilk hususu olan ceza, ilgili yasa çiğneyen kişinin mahkeme tarafından uygulandığı yaptırım olarak bilinir. Türk ceza Kanunu’nda yer alan ilgili durumların ihlali sonucunda ceza kavramı ortaya çıkar.

 İlgili ceza durumları aşağıda maddeler halinde yer alır.

●       Ölüm cezası ( 2006 yılında yürürlükten kaldırılmıştır.)

●       Hapis cezası ömür boyu hapis ve süreli hapis şeklinde ikiye ayrılır.

●      Disiplin cezası belirli bir statüye sahip olan kişiler için uygulanan bir ceza türüdür. Örnek olarak memur öğrenci ve öğretmen gibi kişilerin aylıktan kesme kınama ve kademe ilerlemesini durdurma gibi pek çok ceza çeşitleri mevcuttur.

●   Kamu haklarından men cezası ise seçme ve seçilme hakkını kullanamama ya da memur olamama gibi pek çok çeşitleri bulunur.

●      Adli para cezası cebri icra, tazminat gibi alt dalları ile ilgili ceza hükümlerinde yer alır.

Tazminat cezası maddi ve manevi şekilde ikiye ayrılır. İlgili kişinin hukuka aykırı durumu söz konusu olduğunda karşı tarafa vermiş olduğu zarar karşılığında ödetilmesi zorunlu olan bir ceza türüdür. Manevi tazminat ise kişinin para ile ölçülemeyen değerlerine karşı verilen zararlar neticesinde ödenmesi gereken miktarı içeren cezadır. Manevi tazminat her zaman para ile ölçülmeyebilir. Bazı durumlarda özür tekzip gibi durumlar da oluşabilir.

İptal yaptırım türlerinin içerisinde yer alan bir durumdur. Hukuki kuralların dışında ilgili kurallara aykırı olacak şekilde yapılan idari işlemin ortadan kaldırılması durumu iptal yaptırımına örnektir. Bu iptal işlemi ve ilgili idari işlemim geçersiz kılınması sadece mahkeme tarafından tespit edildikten sonra sonlandırılır.

Hükümsüzlükte tıpkı ceza cebri icra gibi ilgili yaptırımların içerisinde yer alan bir türdür. Hukuka ters olan Kanuni şekilde işlemin yapılmaması durumunda hukuka aykırı olan işlemlerin doğmaması durumudur. İlgili yapılan işlem yok sayılır ya da herhangi bir sonuç doğurmaz.

Yaptırım türlerinden olan hükümsüzlük yokluk, mutlak butlan ve nisbi butlan olarak 3’e ayrılır. Yukarıda da belirtildiği üzere yaptırım türleri maddi ve manevi şekilde ikiye ayrılır.

Manevi müeyyide yani manevî yaptırım günahkar sayılma, ayıplanma ve kınama şeklinde ver alır. Ahlak kurallarının söz konusu olduğu ve dini olarak ilgili kuralların uyulduğu durumlar haricinde ilgili kişilerin yapmış olduğu suçlar neticesinde uygulanan yaptırım türüdür.

Müeyyide Uygulamak Ne Demek?

Müeyyide uygulamak yani yaptırım uygulamak ilgili hukuk kurallarının aykırı olduğu durumların ve davranışların karşısında kişiye verilen ya da öngörülen sonuçlardır. 

İdari yaptırımlar nelerdir? Bu soru pek çok çoğunluk tarafından merak edilir. İdarenin bir yargı kararı olmaksızın yasalarda olan ve açıkça verilen yetkinin söz konusu olması ile birlikte ilgili İdare Hukuku ilkelerine dayanarak yapılan idari işlemlerin uygulanmış oldu cezalar bütünüdür.

İdareyi yaptırımlar suç teşkil eden ya da herhangi bir olumsuzluk neticesinde toplumu rahatsız eden durumlara karşı uygulanan bir cezadır. Kişiler idari yaptırımlara karşı suç teşkil edecek ya da ilgili olumsuzluk neticesinde toplumu genel olarak sarsacak yada etkileyecek herhangi bir olay ve davranıştan kaçınmaları gerekir.

Müeyyide Çeşitleri Nelerdir?

Müeyyide çeşitlerini cezai ve idari olarak iki başlık altında toplamak mümkündür. Konuya devam etmek gerekirse pek çok kişinin dikkatini çeken özel hukuk yaptırımları nelerdir sorusuna net şekilde yanıt vermek gerekirse ilgili özel hukuki yaptırımları 3 başlık altında toplayarak bildirmek mümkündür. İlgili bu başlıklar aşağıda maddeler halinde yer alır.

●       Cebri icra

●       Tazminat

●       Geçersizlik (hükümsüzlük)

Yaptırımın Özellikleri Nelerdir ?

Yaptırımın iki temel özelliği vardır. Mevcut bir mevzuat ihlalinin karşılığı olarak verilmesi ve hukuksal bir zorlama söz konusu olması durumunda yaptırım meydana gelir.

Hukuk kuralının ihlal edilmesi söz konusu olduğunda hukuk düzenine bağlı olarak yapılan zorlama araçlarına yaptırım adı verilir. Yaptırımlar maddi ve manevi olarak ikiye ayrılır. Toplumsal açıdan ilgili refah düzeyinin arttırılması ve halkın daha düzenli bir hayat sürebilmesi için gerekli olan yaptırımlar devlet tarafından cezaya çarptırılan kişilerce uygulanır.

Müeyyidenin Amacı Nedir?

Müeyyide yani yaptırımın amacı hukuki Kural neticesinde oluşan aykırı davranışın açmış olduğu zararların ortadan kaldırılmasıdır. Yaptırım ilgili hukuk kurallarını mevcut Sosyal düzen kurallarından ayırarak toplumun daha bilinçli ve düzenli şekilde yönetilmesini amaçlar.

Hukuki yaptırımlar nelerdir? Bu soru hukuki anlamda akla gelen sorulardan biridir.  İlgili hukuki kuralların ihlali sonucunda kişilerin suçlu bulunması durumunda kendilerini uygulanacak yaptırımlar maddi ve manevi olarak ikiye ayrılır.

Müeyyide türleri arasında yer alan maddi yaptırımlar ise 5'e ayrılır. Yukarıda da bahsedildiği gibi maddi yaptırımlar iptal ceza cebri icra tazminat ve hükümsüzlük olarak bilinir.

Müeyyide Kararı Nedir?

Müeyyide kararı denilince devletin uygulamış olduğu bağımsız mahkemeler tarafından çıkartılan ve kişilere uygulanan ceza hukuku çerçevesinde gerçekleştirilen cezalar olarak bilinir.

İlgili cezalar toplumun refahını sağlamak ve dini ahlaki ve görgü kurallarının uygulanması kapsamında hem maddi hem manevi yaptırımların olması söz konusudur. Mahkemeler tarafından ortaya çıkartılan ve uygulanan cezaların olduğu kararlar müeyyide kararı yani yaptırım kararı olarak bilinir.

Örnek olarak verilmesi gerekirse müeyyide kararı olarak işçilere uygulanan cezaların kınama aylıktan kesme ya da işten uzaklaştırma gibi durumların olması gerekir. Bu durumlar haricinde işverenin kendi uygulamış olduğu cezalar ve daha ilerisi olarak darp edilmek ya da kişiliğini rencide etmek gibi olumsuz durumlar işçiye verilen cezalardan olmaması gerekir.

Konuya ek olarak hukuki yaptırımın ne anlama geldiği pek çok kişi tarafından merak edilir. Hukuki yaptırım yani müeyyide hukuk düzeni kapsamında ilgili kuralların ihlal edilmesi durumunda ortaya çıkan cezalar bütünüdür.

İlgili bu cezalar toplumun daha bilinçli ve düzenli hale getirilmesi ve suç teşkil edecek yada ilgili hukuki kuralların uygulanmasını engelleyecek durumların azaltılmasında görev alır. Hukuki olarak yapılan yaptırımlar maddi ve manevi olarak ikiye ayrılarak hem hukuki hem de dini ve ahlaki kuralların korunması amaçlanır.

Suç teşkil eden durum neticesinde kişinin ilgili ceza sonrasında yeniden topluma kazandırılması ceza hukukunda yer alan bir husustur. Bu nedenle ilgili hukuki yaptırımlar bu amaç çerçevesinde ilerler.

Hukuki yaptırımlar yani müeyyideler toplumsal kurallar ve hukuki kuralların işleyişine yardımcı olmak amacıyla suç işleyen kişilerin düzeltilmesini amaçlar.